Sezai KAYA, Gümrük Müşaviri, Gümrük ve Ticaret Eski Müfettişi

Doktrinde zamanaşımı (müruru zaman); bir hakkın kazanılması veya düşmesi için geçmesi gereken süre olarak tanımlanır.

Açıktır ki, gümrük idarelerince alınan idari para cezaları da belirli bir sürenin geçmesiyle beraber zamanaşımına uğramaktadır. Ne var ki, hukukun temel ilkelerinden birisi olan zamanaşımı konusu gümrük işlemleriyle meşgul olan kişilerin bile üzerinde mutabık kalamadığı bir muammadır.

Zira bir cezanın vergi alacağına bağlı olmasına, nispi veya maktu olup olmamasına göre zamanaşımı değişmekte, hangi cezanın vergi alacağına bağlı olduğu, hangi cezanın nispi olduğu net biçimde ayırt edilememektedir. Bahse konu durumun yarattığı belirsizliklere rağmen gümrük cezalarında zamanaşımı sürelerinin aşağıdaki başlıklar şeklinde ele alınmasının uygun olacağı değerlendirilmiştir.

Vergi Alacağına Bağlı Cezalar

4458 sayılı Gümrük Kanunu’nun 231/2. maddesinde gümrük vergileri alacağına bağlı idari para cezalarının zamanaşımının, bu idari para cezalarına ilişkin gümrük vergilerinin zamanaşımına tabi olduğu, 197/2. maddesinde yapılan denetlemeler sonucunda hiç alınmadığı veya noksan alındığı belirlenen gümrük vergilerine ilişkin tebligatın, gümrük yükümlülüğünün doğduğu tarihten itibaren üç yıl içinde yapılması gerektiği hükmedilmektedir. Buna göre gümrük vergileri alacağına bağlı para cezalarında zaman aşımı süresi 3 yıldır.

Gümrük vergileri alacağına bağlı para cezalarının belirlenmesinde ise Gümrükler Genel Müdürlüğü’nün 2013/38 sayılı Genelgesi yol gösterici mahiyette dikkate alınmalıdır. Genelgeye göre zamanaşımı hükümlerinin uygulanmasında, para cezalarının gümrük vergileri alacaklarına bağlı olup olmaması belirleyici olacaktır. İdari para cezasının tutarı belirlenirken, para cezasına dayanak bir vergi alacağı söz konusu ise, bu para cezası gümrük vergileri alacağına bağlı idari para cezasıdır. Vergi tutarının sadece idari para cezasının hesaplanmasında dikkate alındığı, ortada bir vergi alacağının söz konusu olmadığı para cezaları ile gümrüklenmiş değer üzerinden belirlenen para cezaları, gümrük vergileri alacağına bağlı olmayan idari para cezalarıdır.

Nispi Cezalar

4458 sayılı Gümrük Kanunu’nda, gümrük vergileri alacağına bağlı olmayan para cezaları bulunmasına karşılık bunlarda zamanaşımı süresinin ne olacağı hüküm altına alınmamıştır. Bu durumda, 5326 sayılı Kabahatler Kanunu’nun 20. maddesinin işletilmesi gerekmektedir.

Bahse konu Kanun’un 20/3. maddesinde nispî idarî para cezasını gerektiren kabahatlerde zamanaşımı süresinin sekiz yıl olduğu hükmedilmektedir.

Maktu Cezalar

Nispi cezalarda zamanaşımı süresinin 8 yıl olduğunu hükmeden 5326 sayılı Kabahatler Kanunu, maktu cezalarda da zamanaşımı süresine ilişkin bir saptama yapmaktadır. Kanun’un 20/2. maddesinde soruşturma zamanaşımı süresinin;

a) Yüzbin Türk Lirası veya daha fazla idarî para cezasını gerektiren kabahatlerde beş,

b) Ellibin Türk Lirası veya daha fazla idarî para cezasını gerektiren kabahatlerde dört,

c) Ellibin Türk Lirasından az idarî para cezasını gerektiren kabahatlerde üç,

Yıl olduğu belirtilmektedir.

Tablo

Yukarıda yer alan üçlü ayrım çerçevesinde, 4458 sayılı Gümrük Kanunu’nda yer alan cezaların türü ve tabi olduğu zaman aşımı sürelerinin aşağıdaki gibi olması gerektiği değerlendirilmiştir.


Gümrükler Genel Müdürlüğü’nün 2013/38 sayılı Genelgesinde çizilen rota çerçevesinde hazırlanan tablo tamamen kişisel görüşlerimizi içermekle beraber, adli makamların bu konudaki düşüncelerinin faklı olabileceğini belirtmek yerinde olacaktır.

Not 1: 4458 sayılı Gümrük Kanunu’nun 236/2. maddesinde yer alan cezaya ilişkin zaman aşımı konusunda farklı düşünceler ileri sürülebilecektir. Ancak bizim düşüncemiz “kadar” ifadesi nedeniyle cezanın nispi olduğu yönündedir.

Not 2: Risk Yönetimi ve Kontrol Genel Müdürlüğü’nün 27.10.2016 tarihli 19717173 sayılı yazısında, dâhilde işleme rejimi kapsamı ithal eşyasının, işleme faaliyetindeki hali veya işlem görmüş ürün hali de dahil olmak üzere rejim çerçevesinde izin verilen yerlerde tespiti halinde Gümrük Kanununun 238 inci maddesi kapsamında düzenlenen gümrük vergilerinin iki katı tutarındaki para cezasının gümrük vergileri alacağına bağlı para cezası olduğu belirtilmektedir. Bu durumda ceza zaman aşımı 3 yıla düşmektedir.