Sezai KAYA, Gümrük Müşaviri, Gümrük ve Ticaret Eski Müfettişi

Tanım:

2006/12 sayılı Dahilde İşleme Rejimi Tebliği’nin 3/1-j maddesine göre eşdeğer eşya, işlem görmüş ürünün elde edilmesinde ithal eşyasının yerine kullanılan ve ithal eşyası ile asgari 8 (sekiz)’li bazda gümrük tarife istatistik pozisyonu, ticari kalite ve teknik özellikleri itibarıyla aynı kalite ve nitelikleri taşıyan serbest dolaşımda bulunan eşyaya denir.

4458 Sayılı Gümrük Kanunu'nun 108/7. maddesine göre, eşdeğer eşya deyimi, işlem görmüş ürünlerin imali için ithal eşyasının yerine kullanılan serbest dolaşımda bulunan eşya anlamına gelmektedir.

Eşdeğer Eşya Kullanımı

2006/12 sayılı Dahilde İşleme Rejimi Tebliği’nin 6. maddesinde eşdeğer eşya kullanımı ile ilgili ayrıntılı düzenlemeler yer almaktadır. Tebliğin mezkûr maddesine göre;

– Şartlı muafiyet sistemi çerçevesinde dahilde işleme izin belgesi kapsamında işlem görmüş ürünün elde edilmesi için ithal eşyasının yerine eşdeğer eşya olarak, asgari 8 (sekiz)’li bazda gümrük tarife istatistik pozisyonu, ticari kalite ve teknik özellikleri itibarıyla aynı kalite ve nitelikleri taşıyan serbest dolaşımdaki eşya kullanılabilir.

Ancak, eşdeğer eşya olarak kullanılan tarım ürünlerinin ithal eşyası ile ticari kalite, teknik özellik ve niteliği itibariyle aynı olduğuna yönelik tespit, münhasıran 12 (oniki)’li bazda gümrük tarife istatistik pozisyonuna göre yapılmaktadır. (Eşdeğer eşyanın kalite ve GTİP’e ilişkin şartları taşıyıp taşımadığına ilişkin tespitler Gümrükler Genel Müdürlüğü'nün 2015/08 sayılı Genelgesi çerçevesinde gümrük idarelerince yapılmaktadır)

– İşlem görmüş ürünün eşdeğer eşyadan elde edildiği durumlarda, gümrük işlemlerinde ithal eşyası eşdeğer eşya, eşdeğer eşya ise ithal eşyası olarak değerlendirilir.

Örnekler

– Çelik kule üretiminde stokta bulunan sıcak haddelenmiş demir ve alaşımsız çelikten yassı hadde ürünlerinin kullanılması. 

– Lastik üretiminde stokta bulunan karbon siyahlarının kullanılması

– Sabun imalatında stokta bulunan sabun cipslerinin kullanılması

– Gömlek imalatında stokta bulunan kumaşların kullanılması

– Keçe imalatında stokta bulunan elyafın kullanılması

Yukarıdaki örneklerde, stokta bulunan eşyalar dahilde işleme rejimi kapsamında ithal edilecek eşya ile asgari 8 (sekiz)’li bazda gümrük tarife istatistik pozisyonu, ticari kalite ve teknik özellikleri itibarıyla aynı kalite ve nitelikleri taşımalıdır. Tarım ürünlerinde 12 (oniki)’li bazda gümrük tarife istatistik pozisyonunun aynı olması gerekmektedir.

 Eşdeğer Eşya ve Önceden İhracat

2006/12 sayılı Dahilde İşleme Rejimi Tebliği’nin 6. maddesine göre,

– Eşdeğer eşya kullanımı çerçevesinde, belge kapsamında önceden ihracat işleminden sonra ithalat yapılabileceği gibi, ithal eşyası ile serbest dolaşımdaki eşya birlikte de kullanılabilir.  (Buradaki ifadeden eşdeğer eşya kullanımında önceden ihracatın şart olmadığı anlaşılmaktadır.)

– İthal eşyasının ithalinden önce eşdeğer eşyadan elde edilen işlem görmüş ürünün ihracı halinde, buna tekabül eden ithalat belge süresi sonuna kadar yapılabilir. Bu kapsamda yapılacak ithalat esnasında katma değer vergisi dahil tüm vergiler (4760 sayılı Özel Tüketim Vergisi Kanunu hükümleri saklı kalmak kaydıyla) teminata bağlanır ve ticaret politikası önlemleri uygulanmaz.

Önceden ihracat işleminden sonra buna tekabül eden oranda ithal edilen eşya, belge sahibi firma tarafından serbestçe kullanılabilir. Ancak, ihracatı gerçekleştirilmeyen ithal eşyasının, işlem görmüş ürün veya ithal edildiği şekliyle belge sahibi firma ve/veya yan sanayici firmanın stoklarında bulundurulması zorunludur.

Öte yandan önceden ihracat konusu işlem görmüş ürünün ihracat vergisine tabi eşdeğer eşyadan elde edilmesi halinde, bu eşyaya tekabül eden ithalatın yapılmasından sonra iade edilmek üzere ihracat vergisi kadar teminat alınır.

Eşdeğer Eşyanın Daha İleri Aşamada Olması

4458 sayılı Gümrük Kanunu'nun 109/2. maddesine göre eşdeğer eşyanın, ithal eşyası ile aynı özellik ve aynı nitelikleri taşıması gerekir. Ancak, belirlenecek özel hallerde eşdeğer eşyanın ithal eşyasından daha kaliteli veya daha ileri bir imalat aşamasında olmasına izin verilebilir.

Gümrük Yönetmeliği’nin 352/3. maddesine göre de eşdeğer eşyanın, işlemenin asli kısmının izin hak sahibinin işletmesinde veya onun adına işlemenin yapıldığı yerde gerçekleşmesi durumunda, istisnai haller dışında, ithal eşyasından daha ileri bir üretim aşamasında olmasına izin verilebilir.

Görüldüğü gibi, eşdeğer eşyanın daha ileri bir üretim aşamasında olmasına izin verilebilecektir. Hammaddenin ithal edildiği ancak yarı mamulden üretimin yapıldığı işleme sürecinde yarı mamul hammaddeden daha ileri bir üretim aşamasında olacaktır.

Örneğin, izin alınması kaydıyla ithal edilen palm yağından üretilen sabunların ihraç edildiği bir dahilde işleme belgesinde sabun cipsi/makarnasından yapılan sabunlar ihraç edilebilir. Zaten sabun cipsi/makarnası da palm yağının ısıtılması ve içine bazı kimyasalların atılması sonucunda elde edilmektedir.

Bir başka örnek olarak da, izin alınması kaydıyla rulo sacın ithal edildiği, çelik tencere, çelik tavanın ihraç edildiği dahilde işleme belgesinde stokta bulunan kesilmiş, bükülmüş ve boyanmış vaziyetteki yarı mamul çelik saclar kullanılabilecektir. Zaten, çelik tencere ve tavanın imal edilmesi için rulo halinde getirilen çelik sacın önce kesilmesi, bükülmesi ve boyanması gerekmektedir.

Keza, izin alınması kaydıyla polyester elyafın ithal edildiği ve polyester-pamuk karışımı olan ipliklerin ihraç edildiği dahilde işleme belgesinde iç piyasadan temin edilen polyester ipliklerin kullanılması sonucu elde edilen ürünler ihraç edilebilecektir. Zira, polyester iplikler de elyafın işlemden geçirilmesi sonucunda elde edilmektedir.  

Örneklerden de anlaşıldığı üzere, belge alımı sırasında izin alınması kaydıyla hammaddenin yerine eşdeğer eşya olarak yarı mamul ürünler kullanılabilecektir.

Özellikle, kimi zaman yarı mamul üründen kimi zaman da hammaddeden üretim yaparak ihracat yapan işletmelerde ihraç edilen ürünlerin hangi hammaddeden üretildiğinin belli olmadığı durumlarda eşdeğer eşya kurallarına uyulmadığı gerekçesiyle müeyyidelerle karşılaşılması söz konusu olabilmektedir. Bu neviden müeyyidelerin önüne geçmek adına, ithal eşyasından daha ileri bir üretim aşamasındaki eşdeğer eşya kullanımına ilişkin izin almak güvenli tarafta kalmak adına önemli bir adım olacaktır.       

Eşdeğer Eşyada KDV Uygulaması

2006/12 sayılı Dahilde İşleme Rejimi Tebliği’nin 7/8. maddesine göre,

Katma değer vergisinde tecil-terkin sistemine istinaden yurt içinden eşya alımından önce eşdeğer eşyadan elde edilen işlem görmüş ürünün ihracı halinde, buna tekabül eden eşya belge süresi sonuna kadar katma değer vergisinde tecil-terkin sistemi çerçevesinde yurt içinden temin edilebilir.

Ancak, tecil-terkin uygulaması kapsamında belgede belirtilen miktardan fazla yurt içinden eşya alınamaz ve bu kapsamda bir miktar aşımı olması halinde bu aşım revize işlemine konu edilememektedir.

Örneğin, dahilde işleme izin belgesi sahibi firma, stokta bulunan kumaşlardan elde ettiği gömlekleri ihraç ettikten sonra 3065 sayılı Katma Değer Vergisi Kanunu'nun Geçici 17. maddesi kapsamında tecil-terkin sistemi çerçevesinde yurtiçinden kumaş alabilecektir. Bu durumda, tecil-terkin sistemi kapsamında alınan kumaşların ihracı beklenmeyecektir.

Örnek olayda dikkat edilecek husus, yurtiçinden alım yapılmadan önce eşdeğer eşyadan elde edilen işlem görmüş ürünün ihraç edilmesi gerekmektedir. 01.10.2014 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan değişiklikle getirilen bu imkandan önce, eşdeğer eşya kullanımına ve önceden ihracata ilişkin hükümler KDV tecil terkin sisteminde uygulanamıyor, Maliye Bakanlığı’nca her bir işlem ayrı ayrı teslim sayılıyor ve KDV hesaplanması isteniyordu.

Eşdeğer Eşyada ÖTV Uygulaması

4760 sayılı Özel Tüketim Vergisi Kanunu’na ekli I, II, III ve IV sayılı listelere ait tebliğlerde dahilde işleme rejimi kapsamında eşdeğer eşya kullanımına ilişkin bir düzenleme bulunmamaktadır.

Bu nedenle, ÖTV uygulamasında eşdeğer eşyanın kullanımı ve yerine eşya ithalinin ayrı ayrı teslim sayılacağı ve ÖTV’ye tabi olacağı kanaatindeyiz.

Zaten Maliye Bakanlığı’nın verdiği özelgelerde (Örnek : 1; Örnek : 2) ÖTV’ye tabi bir ürünün aynen ihraç edilmesi halinde yüklenilen ÖTV’nin iadesinin talep edilebileceği düşüncesinin hakim olduğu dikkate alındığında, dahilde işleme kapsamında stokta bulunan eşdeğer eşyadan üretilen ürünün ihraç edildiği durumlarda ÖTV’ye tabi ürünün aynen ihraç edilmediği gerekçesiyle teslim sayılacağı ve ÖTV’nin iade edilmeyeceği anlaşılmaktadır. Bu bağlamda gerek stokta bulunan eşdeğer eşyanın gerekse de yerine ithal edilen hammaddenin üretime sevk edilmesi halinde ayrı ayrı teslim sayılacağı ve ÖTV istisnasının/iadesinin uygulanmayacağı kanaatine ulaşılmaktadır.

Nitekim ÖTV (I) Sayılı Liste Uygulama Genel Tebliği’nin C-4 bölümünde (I) sayılı listede yer alan malların dahilde işleme rejimi kapsamında ithalinde ÖTV istisnasının uygulanmayacağı, ayrıca dâhilde işleme rejimi kapsamında, imalatta kullanılacak malların yurt içinden temin edilmesinin de ÖTV'den istisna olmayacağı hükmedilmektedir.