Sezai KAYA, Gümrük Müşaviri, Gümrük ve Ticaret Eski Müfettişi
23.03.2020

“4458 sayılı Gümrük Kanunu'nun 234/3. maddesinde yer alan ceza %15’den %10’a düşürüldü. Geçmiş beyannamelere hangi oranda ceza yazılacak?” “07.11.2019 tarihinde Gümrük Kanunu'nun diğer maddelerinde yapılan değişiklikler bu tarihten önceki beyannamelere uygulanacak mı?“

“DAB düzenleme zorunluluğu 2019 yılı sonu itibariyle kalktı. Önceki ihracat beyannamelerinden henüz bedelleri gelmemiş olanlar için de bu kural uygulanabilir mi?”

“21.02.2020 tarihinde Gümrük İşlemlerinin Kolaylaştırılması Yönetmeliği’nde bazı süreler uzadı, bazı cezalar kalktı veya daha kısa süreli cezalar getirildi? Önceden devam eden dosyalara hangi hükümler uygulanmalı?”

Lehe Hüküm

Son dönemlerde yukarıdaki sorularla sıklıkla karşılaşılıyorum.

4458 sayılı Gümrük Kanunu, 5326 sayılı Kabahatler Kanunu ve 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu'nun temel ilkelerini esas alır.

Türk Ceza Hukukunda da lehe hüküm ilkesi bulunmaktadır. (Kabahatler Kanunu madde 5 ve Türk Ceza Kanunu madde 7) Bu ilkeye göre fiilin işlendiği tarihte uygulanması gereken cezada daha sonradan indirim yapılmışsa kişinin lehine olan hüküm uygulanır.

Örnekler

Örneğin, bir suç işleyen kişi işlediği suç nedeniyle 5 yıl hapis cezasına çarptırılsın. 3 yıldır hapisteyken Kanun değişir ve bu ceza 3 yıla düşürülürse, bu kişi hemen tahliye edilir. Ya da bu kişi suçu işlediği halde yargılanmamış, hapse girmemiş olabilir. Yeni duruma göre ceza uygulanır. Kanun bu fiili suç olmaktan çıkarmışsa artık cezalandırılamaz.

Bir başka örnek olarak 18 aylığına askere gitmiş birisi, askerlik görevinin 12. ayında iken askerlik süresi 12 aya düşürülürse hemen tezkere alır. Ya da, 10 yıldır asker kaçağı olan kişi gitmesi gerektiği tarihte geçerli olan değil yakalandığı tarihte geçerli olan süre kadar askerlik yapar. Örnekleri çoğaltabilirim ancak düşünce temeli hep aynı.

Cevap

Dolayısıyla yukarıdaki soruların cevabı net: Lehe olan hüküm uygulanır.

Emsal Mahkeme Kararları

1) Anayasa Mahkemesi’nin Mahmut Manbaki başvurusu için verdiği karar. Bu kararda henüz ödenmemiş para cezasının indirilmesi halinde lehe olan para cezasının ödenmesi gerektiği belirtilmektedir.

2) Ceza hukukunda olduğu gibi, disiplin hukukunda da lehe olan kanunun uygulanması gerektiğini belirten Danıştay 5. Dairesi'nin 29.06.2017 tarih ve E.2016/23101, K.2017/19371 sayılı kararı.

3) Lehe olan kanunun uygulanması ilkesinin idare hukukunun niteliği gereği söz konusu ilkenin ancak işleme karşı açılan davada olağan kanun yolları aşamasının tamamlanarak kararın kesinleşmesi anına kadar uygulanabileceğini belirten Danıştay 12. Dairesi'nin 12.02.2013 tarihli E:2010/1591, K:2013/439 sayılı kararı. Bu karardaki açıklama çok önemli. Paragrafları aşağıya olduğu gibi kopyalıyorum.

“Ceza Hukukunun temel İlkelerinden biri olan lehe olan kanun hükmünün uygulanması ilkesi, belirtilen hukuk dalının niteliği gereği yargılamanın her aşamasında ve hatta hükmün kesinleşmesinden sonra infaz aşamasında da uygulanmaktadır.

İdare Hukuku ve İdari Yargılama Hukukunda ise Ceza Hukukundan farklı nitelikte ve bağımsız bir hukuk dalı olmasının bir sonucu olarak, farklı ilke ve uygulamaların hakim olduğu ve bunun başında idari işlemin tesis edildiği tarihteki hukuk kurallarının ve hukuki statünün esas alınması olduğu bilinmektedir.

Lehe olan kanunun uygulanması ilkesinin idare hukukunda geçerli olduğuna dair mevzuatta herhangi bir hüküm bulunmamakla birlikte, hukuk kurallarındaki değişikliklerle kişilerin lehine bir durum oluşması halinde, söz konusu değişikliklerin yürürlüğe girdikten sonraki olaylara ve kişilere uygulanırken, daha önceki kurallara tabi olan kişilere uygulanmaması Hukuk Devleti ilkesine, eşitlik ve hakkaniyet ilkelerine uygun olmayacağından bu ilkenin İdare Hukukunda da geçerli olduğunun ve bu bağlamda İdare Hukuku mevzuatındaki boşluğun Ceza Hukuku mevzuatındaki kurallarla ve fakat İdare Hukukunun niteliğine uygun düştüğü ölçüde kıyasen uygulanması gerektiğinin kabulü gerekmektedir.“

Not: 2019/42 sayılı Genelge ile yukarıdaki mahkeme kararlarının çelişen yönleri bulunmaktadır. Örneğin genelgede, idarece düzenlenen idari para cezası kararına karşı idari itiraz yoluna başvurulmamış veya itiraz reddedildikten sonra süresi içinde dava açılmamışsa, para cezası kesinleşeceğinden kesinleşmiş amme alacağı için tahsilat işlemlerine devam edilmesi belirtilmekte ancak mahkeme kararlarında henüz infaz edilmemiş cezalarda lehe hükmün uygulanması gerektiği ifadeleri geçmektedir.