Sezai Kaya, Gümrük Müşaviri, Gümrük ve Ticaret Eski Müfettişi
05.05.2020

Covid-19 salgını döneminde bazı eşyaların ihracatı ön izne veya kayda tabi tutulunca transit ticaret ile ilgili sorular gündeme gelmeye başladı. Özellikle, maske, solunum cihazı, etil alkol gibi eşyaların ihracatına getirilen ön izinler veya kayıt şartları dolayısıyla mevcut müşterilerini mağdur etmek istemeyen ticaret erbabı transit ticareti gündemine almış görünmektedir.

Bahse konu ticaret şeklini gündemine alan ticaret erbabının zihninde yer alan sorulara yanıt mahiyetini taşıyacak bu yazımızın konusunu transit ticaret ile ilgili temel kurallar oluşturmaktadır.

Tanım

06/06/2006 tarih ve 26190 sayılı Resmî Gazetede yayımlanmış İhracat Yönetmeliğinin 4/n maddesine göre transit ticaret; yurt dışında veya serbest bölgede yerleşik bir firmadan ya da antrepodan satın alınan malın, ülkemiz üzerinden transit olarak veya doğrudan doğruya yurt dışında veya serbest bölgede yerleşik bir firmaya ya da antrepoya satılmasını ifade etmektedir.

Bu tanımlamadan hareketle aşağıdaki gibi bir şekil çizilebilir.

Şekil ve tanımlamadan yola çıkacak olursak, transit ticareti kısaca, yurtdışından, antrepodan veya serbest bölgeden alınan malların gene bu yerlerden birine satılması olarak tanımlayabiliriz.

Hemen belirtelim, yabancı kaynaklarda transit ticaret “cross trade”, “triangular trade”, “triangle trade” şeklinde isimlendirilmektedir.

Gümrük İşlemleri

Yurtdışından alınarak yurtdışına satılan ve ülkemize gelmeyen mallar için gümrük beyannamesi verilmesine gerek bulunmamaktadır. Çünkü, Türkiye Gümrük Bölgesine giren bir eşya söz konusu değildir.

Öte yandan, transit ticarete konu mallar ülkemizden geçecekse veya antrepolar, serbest bölgeler arası taşıma işlemi söz konusu olacaksa transit rejimi çerçevesinde gümrük beyannamesi verilmelidir.

Örneğin, Bangladeş’ten alınarak Gürcistan’a satılan gömleklerin Ambarlı Limanına geldiği durumlarda, Ambarlı’dan Sarp sınır kapısına kadar transit rejimi kapsamında taşıma işlemi yapılması gerekir[1]. Keza, Denizli Serbest Bölge’den alınan ve henüz serbest dolaşımda bulunmayan mallar Kayseri Serbest Bölgeye satıldığında bu malların Denizli – Kayseri arasında transit rejimi kapsamında taşınması icap etmektedir. Bir başka örnek olarak da Erenköy Gümrük Müdürlüğü’ne bağlı antrepodan satın alınan ve henüz serbest dolaşımda bulunmayan malların Rusya’ya satıldığı ve bu malların Ambarlı Limanından gemiye yüklenerek gönderileceği durum verilebilir. Bu örnek olayda, antrepo ile Ambarlı Gümrük Müdürlüğü arasında transit rejimi kapsamında beyanname verilmesi gerekmektedir.  

Ancak, Çin Halk Cumhuriyeti’nden alış Avusturalya’ya satış işleminde olduğu gibi malların Türkiye’ye gelmediği transit ticaret işlemlerinde herhangi bir gümrük beyannamesi verilmesine gerek bulunmamaktadır. 

Fatura Düzeni

Yurtdışından, antrepodan veya serbest bölgelerden alınarak gene bu yerlere satılan mallar için 213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nun 232. maddesi uyarınca fatura kesilmek zorundadır.

Bu bağlamda, efatura.gov.tr adresinde Maliye Bakanlığı transit ticaret yapan e-arşiv mükelleflerinin e-arşiv fatura düzenlemesi gerektiğini belirtmektedir. Söz konusu cevabı görmek için tıklayınız

Buna göre, e-arşiv mükelleflerince e-arşiv fatura, diğer mükelleflerce kağıt fatura düzenlenecektir.

KDV

1) Yurtdışından alınan ve Türkiye’ye hiç gelmeden bir başka ülkeye satılan mallar, teslim anında Türkiye’de bulunmadığı için 3065 sayılı Katma Değer Vergisi Kanunu’nun 1 ve 6. maddeleri uyarınca KDV’nin konusuna girmemektedir. Dolayısıyla, faturada KDV hesaplanmayacaktır.

Konuyla ilgili olarak B.07.1.GİB.4.34.19.02-019.01-900 sayılı 08.03.2012 tarihli özelgeyi inceleyebilirsiniz.

2) Antrepo ve serbest bölgelerden alınan malların yurtdışına, başka bir antrepoya yahut serbest bölgeye satılması halinde 3065 sayılı Katma Değer Vergisi Kanunu’nun 16/1-c maddesi hükmünce hem alım hem de satım işlemi KDV’den istisnadır. Kanun’un mezkûr maddesinde transit ve gümrük antrepo rejimleri ile geçici depolama ve serbest bölge hükümlerinin uygulandığı mallar KDV’den istisna edildiğinden hem alış hem de satış faturalarında KDV hesaplanmasına gerek bulunmamaktadır.

3) B.07.1.GİB.4.33.15.01-2010-701-16-3 sayılı 04.01.2012 tarihli özelgeye göre Türkiye üzerinden transit ticaret yapan yurt dışındaki firmalara limanlarda verilen gümrük müşavirliği hizmetinin Türkiye’de verilmesi ve hizmetten Türkiye’de faydalanılması nedeniyle hizmet ihracı kapsamında değerlendirilmesi mümkün bulunmamakta olup, söz konusu hizmetlerin genel hükümlere göre katma değer vergisine tabi tutulması gerekmektedir.

Damga Vergisi

488 sayılı Damga Vergisi Kanunu’nun Ek 2/1-ç maddesine göre transit ticarete konu malın satın alınması ve satılmasına ilişkin olduğunun tevsiki kaydıyla transit ticaret ile ilgili işlemler nedeniyle düzenlenen kâğıtlar (gümrük idarelerine verilen beyannameler dâhil) damga vergisinden müstesnadır.

Buna göre, transit ticaret kapsamında düzenlenenler sözleşmeler damga vergisinden istisna olacaktır. Öte yandan, antrepolar veya serbest bölgelerden alınan malların Türkiye içerisinde taşınması esnasında düzenlenen transit beyannamelerinin de damga vergisine tabi olmaması gerektiği düşüncesindeyiz. Bir ileri düşünce şekline göre antrepo beyannamelerinin de damga vergisine tabi olmaması gerektiği sonucuna ulaşılabilir. Ancak uygulamada antrepo beyannamesinin tescili anında eşyanın transit ticarete konu edilip edilmeyeceğinin bilinmemesi nedeniyle damga vergisinin tahakkuk ettirilip ettirilmeyeceği noktasında tereddütler yaşanacağı değerlendirilmektedir. 

Konuyla ilgili olarak aşağıdaki özelgeler incelenebilir.

– 97895701-155[Ek 2-2012/188]-9 sayılı 04.01.2013 tarihli özelge
– 97895701-155[Ek 2-2012/188]-3087 sayılı 26.11.2012 tarihli özelge

KKDF
B.07.1.GİB.0.06.68-165.01.03 sayılı 19.04.2012 tarihli özelgesine göre Türkiye’ye herhangi bir mal ithal edilmediğinden transit ticarette KKDF söz konusu değildir. 

Kambiyo Takibi

İhracat Bedelleri Hakkında 2018-32/48 sayılı Tebliğde transit ticaret bedellerinin yurda getirilmesine ilişkin bir hüküm bulunmamaktadır. Nitekim, söz konusu Tebliğde fiili ihracattan (ihracat beyannamesinin kapanması) bahsedildiği için transit ticaret kapsamındaki işlemlerin bu Tebliğ hükümlerine tabi olmadığı sonucuna ulaşılmaktadır.

Öte yandan, mezkûr Tebliğe dayanılarak çıkartılan 2018/Bila sayılı Merkez Bankası İhracat Genelgesinin 22. maddesinde transit ticaret bedellerin tamamının tasarrufunun serbest olduğu hükmedilmektedir.

Buna göre; transit ticaret bedellerinin yurda getirilme zorunluluğu bulunmamaktadır.

Muhasebeleştirme

Transit ticarete konu mallar işletme stoklarına fiilen girmediği için, bu malların 157 Diğer Stoklar hesabında takip edilmesinin ve satış için 601 Yurtdışı Satışlar hesabının çalıştırılmasının yerinde olacağı düşüncesindeyiz.

Konşimento 

Transit ticarette switch bill of lading düzenlenmesi tavsiye edilmektedir. Burada yükleme anında düzenlenen ilk set konşimentodaki shipper, consignee ve notify bölümleri değiştirilerek ikinci set konşimento düzenlenmektedir. Bu sayede tacir, üretici/tedarikçi ile alıcının birbirlerini tanımasına engel
olmaktadır. (Ahmet Aytoğan, 2016)

Switch bill of lading ile ilgili okuma tavsiyeleri :

What Is a Switch Bill of Lading?

What is a Triangular Trade, Triangle Shipment or Foreign-to-Foreign Shipment and What Are The Benefits?

Cross Trading (Triangle Trade)

SWITCH BILL OF LADING” PROSEDÜRÜ NEDİR?

Switch Bill of Lading Nedir? Nerelerde ve Niçin Kullanılır?

[1] Bazı yazılı kaynaklarda transit ticaret ile transit rejiminin birbirine karıştırıldığı görülmektedir. Transit ticaret alım satım işlemi iken transit rejimi gümrük gözetimi altındaki malların Türkiye Gümrük Bölgesi içerisinde taşınması işlemidir. Yukarıdaki örnek olayda da transit ticarete konu mallar transit rejimi kapsamında taşınarak aradaki farkın anlaşılması amaçlanmıştır.