Dr. Arif AYLUÇTARHAN, Maliye Bakanlığı Vergi Müfettişi

Sezai KAYA, Gümrük Müşaviri, Gümrük ve Ticaret Eski Müfettişi

Sürastarya adı altında düzenlenen demuraj (demurrage), taşımacılık faaliyetinde malların tahmil ve tahliyesinin geç yapılmasının sonucunda taşıma aracının belirlenen sürenin üzerinde meşgul edilmesi gerekçesiyle taşıyana, taşıtan tarafından yapılan ek ödemedir.

Söz konusu demuraj ödemeleri uluslararası ticarette üç aşamada ortaya çıkabilir.

1.Yükleme limanında geç yükleme nedeniyle

2.Türkiye limanında geç boşaltma ve/veya liman sahasından konteyneri geç çıkartma nedeniyle

3.Taşıma aracının firma deposuna boşaltılıp geri teslim edilmesi için tayin edilen sürenin aşılması nedeniyle (fabrika sahasında konteynerin/dorsenin 10-15 gün beklemesi gibi. Aslında buna literatürde detention ödemesi denir ama sektörde bu terimin yerine demuraj kullanılması yaygın olduğundan bu makalenin içinde açıklanmıştır)

1) Yükleme Limanında Ortaya Çıkan Demuraj Bedeli

Yükleme limanındaki demuraj, Türkiye’de ortaya çıkmadığı için KDV’nin konusuna girmemektedir. KDV’nin konusuna girmeyen bir işlemi istisna kapsamına almanın da bir anlamı yoktur.

Bilindiği gibi 3065 sayılı Katma Değer Vergisi Kanunu’nun 1. maddesi Türkiye’de ifa edilen hizmet ve mal teslimlerinin KDV’nin konusuna girdiğini hükme bağlamıştır. Bu hüküm çerçevesinde, nakliye şirketinin yurt dışında meydana gelen demuraj bedelini Türkiye’deki taşıtana fatura etmesi esnasında KDV hesaplaması söz konusu olmayacaktır.

Bununla beraber; Gümrükler Genel Müdürlüğü’nün 2009/32 sayılı Genelgesine göre, yükleme limanında ortaya çıkan demuraj giderleri navlun gideri olarak değerlendirilmeli ve gümrük kıymetine dahil edilmelidir. Gümrük kıymetine dahil olan bu ödemeler gümrük beyannamesi üzerinde KDV matrahına da dahil edilmiş olacaktır.

2) Türkiye Limanlarında Ortaya Çıkan Demuraj Bedeli

Maliye Bakanlığı B.07.0.GEL.0.55/5514-399/24977 sayılı 03/06/2004 tarihli özelgesinde demuraj ödemelerinin 3065 sayılı Katma Değer Vergisi Kanununun 14. maddesi hükmünce taşımacılık istisnası kapsamında değerlendirileceğini ve bu nedenle ödeme üzerinden KDV hesaplanmaması gerektiğini ifade etmiştir.

Bu özelge çerçevesinde, Türkiye limanlarında ortaya çıkan demuraj ödemeleri, istisna kapsamında değerlendirilmeli ve nakliye şirketince düzenlenen demuraj faturasında KDV hesaplanmamalıdır.

Ancak, Gümrükler Genel Müdürlüğü’nün 2009/32 sayılı Genelgesi ve 3065 sayılı Katma Değer Vergisi Kanunu’nun 21/c maddesi çerçevesinde;

– Türkiye limanlarında ortaya çıkan demuraj ödemelerinin serbest dolaşıma giriş beyannamesinin tescil tarihine kadar olan kısmının gümrük beyannamesi üzerinde KDV matrahına dahil edilmesi gerekmektedir.

– Serbest dolaşıma giriş beyannamesinin tescil tarihinden sonra ortaya çıkan demuraj ödemeleri gümrük beyannamesi üzerinde KDV matrahına dahil edilmemelidir.   Keza, tescil tarihinden sonra Türkiye limanlarında ortaya çıkan demuraj ödemelerinin 2 No.lu KDV beyannamesi ile vergi dairesine beyan edilmesine de gerek bulunmamaktadır. Zira, yukarıda bahsi geçen özelgede belirtildiği gibi demuraj ödemeleri istisna kapsamında yer almaktadır.

– Öte yandan, serbest dolaşıma giriş beyannamesinin tescil tarihinden önce veya sonra Türkiye limanlarında ortaya çıkan demuraj ödemelerinin gümrük kıymetine dahil edilmesi söz konusu değildir.

3) Firma Deposuna Geç Boşaltma Nedeniyle Ortaya Çıkan Detention

Detention ödemeleri sektörde demuraj ödemesi olarak bilindiğinden burada ele alınmıştır. Demuraj ödemesi yurtdışında veya limanlarda ortaya çıkarken detention ödemesi konteynerin geç teslim edilmesi nedeniyle ortaya çıkmaktadır.

Taşıma aracının firma deposuna boşaltma süresinin aşılması ve taşıyıcı firmaya geç teslim edilmesi nedeniyle ortaya çıkan detention ödemeleri, 4458 sayılı Gümrük Kanunu’nun 27/1-e ve 28/a maddeleri hükmünce gümrük kıymetine girmemektedir. Ancak bu ödemelerin KDV’ye tabi olup olmayacağı net değildir. Net olmayan bu durum nedeniyle, risk almayı sevmeyen kişilerce KDV tevkifatı yapıldığı ve 2 no.lu KDV beyannamesi verildiği gözlemlenmiştir.

Ancak bizim düşüncemiz, bu tip ödemelerin KDV’nin konusuna giren bir hizmet olduğu ve 3065 sayılı Katma Değer Vergisi Kanununun 14. maddesi uyarınca taşımacılık istisnası kapsamında değerlendirilmesi gerektiği yönündedir.

Zira mezkûr özelgede, 3065 sayılı Katma Değer Vergisi Kanununun 14. maddesinde yer alan istisna kapsamına yabancı bir ülkede başlayıp Türkiye’den geçerek yabancı bir ülkede sona eren, yabancı bir ülkede başlayıp Türkiye’de sona eren ve Türkiye’de başlayıp yabancı bir ülkede sona eren taşıma işlerinin girdiği, demurajın da taşımacılık istisnası kapsamına giren işlemlerden olduğu ifade edilmektedir. Buradaki “Türkiye’de sona eren” ifadesinden fabrika sahasında ortaya çıkan detention ödemesinin de istisna kapsamına dahil edilmesi gerektiği değerlendirilmektedir.

Bu düşüncenin karayolu taşımacılığında dorsenin/kamyonun geç boşaltılması sonucunda ortaya çıkan demuraja/detention ödemesine de teşmil edilebileceği kanaatindeyiz.

Not 1: 2009/32 sayılı Genelgenin son cümlesi olan “Ancak söz konusu unsurların her durumda KDV matrahına dahil edilmesi gerekmektedir” ifadesi nedeniyle gümrük beyannamesinin tescil tarihinden sonra ortaya çıkan demuraj ödemeleri için beyannamelerde düzeltme yaptırıldığı, hatta 4458 sayılı Gümrük Kanunu'nun 234/3. maddesi kapsamında cezai işlem uygulandığı durumlar olmaktadır.

Genelgenin son cümlesini, Genelgenin ilk kısımlarında anlatılan mevzuat hükümlerinden ve açıklamalardan veya 3065 sayılı Katma Değer Vergisi Kanunu'nun 21/c maddesinden bağımsız düşünmemek gerekir. Zira, 3065 sayılı Katma Değer Vergisi Kanunu'nun 21/c maddesinde “beyannamenin tescil tarihine kadar” denmek suretiyle, gümrük beyannamesinin tescil tarihinden sonra ortaya çıkan giderlerin KDV matrahına dahil edilmesinin önü kesilmiştir.

Not 2: Free time içerisinde gümrük beyannamesi tescil edilirse, demuraj ödemesi gümrük beyannamesinin tescil tarihinden sonra ortaya çıkacaktır. Bu yüzden demuraj ödemesi ithalatta KDV matrahına girmez.

Free time bitiminden sonra gümrük beyannamesi tescil edilirse, free time bitiş tarihi ile beyannamenin tescil tarihi arasındaki tarih aralığına isabet eden demuraj ödemesi ithalatta KDV matrahına girer.